عدالت در سلامت

در دنیای در حال تغییر امروز مشکلات، استانداردها و چالشهای جدید فراوانی هر روزه در تمامی جوانب زندگی روزمره ایجاد می شوند. سیستم های سلامت و بهداشت و رفاه عمومی نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ به دلیل افزایش روز افزون جمعیت و تغییرات سبک زندگی ماهیت بیماری ها نیز در حال تغییر است. به همین دلیل سیستم های گذشته توانایی پاسخ گویی به نیازهای جدید را نخواهند داشت

یکی از مشکلاتی که جدیدا بسیار مطرح است (در مقایسه با دیگر چالش های نظام های سلامت) مسئله ی عدالت در سلامت است
سازمان بهداشت جهانی در سالهای پایانی قرن بیستم برنامه ای جدید را معرفی کرد: “سلامت برای همه تا سال 2000”. این برنامه ندایی بود برای تمامی کشورها و دولت ها تا سلامت و بهداشت عمومی مردمشان را بهبود بخشند؛ تعریف جدیدی از سلامت، خدمات سلامت و استانداردهای زندگی ارائه داد. با اینکه این برنامه نتوانست تا حد مورد انتظار به اهداف تعیین شده دست یابد، اما قدم های اولیه ای برای حرکت به سوی جلو و بهبود سیستم های گذشته بود؛ و تا امروز روند این بهبود ادامه دارد

در سال 2015 برنامه ای دیگر توسط سازمان ملل (برای تلاش در جهت افزایش سطح کیفیت زندگی برای همه) با عنوان:” اهداف توسعه ی پایدار”  تدوین شد. این برنامه شامل 17 هدف به هم مرتبط (که به عنوان نقشه ی راهی برای دست یابی به آینده ای بهتر برای همه تا سال 2030 طراحی شده بود) تشکیل شده که نمونه هایی از آن شامل ریشه کنی فقر، ریشه کنی گرسنگی و سوتغذیه، بهبود سلامت و بهداشت عمومی و کاهش بی عدالتی ها و… می شود. این برنامه هنوز درحال اجراست و برای دستیابی به اهداف آن کشورها و دولت ها در حال تغییر سیاست ها و برنامه های خود هستند. یکی از این اهداف “پوشش همگانی سلامت” است. بر طبق این هدف کشورها در تلاش برای ایجاد تغییراتی بنیادین در نظام ها و سیاست های سلامت خود هستند تا بتوانند خدماتی در دسترس و مقرون به صرفه برای تمامی جمعیت خود ایجاد کرده و مطمئن شوند که هیچ کس از دریافت خدمت و هیچ نهادی از ارائه ی خدمت صرفا به دلیل هزینه ی درمان ممانعت نخواهد کرد

بعضی از چالش های عنوان شده در این برنامه ها مباحث عدالت در نظام های سلامت، دسترسی به خدمات و ارائه ی خدمات مورد نیازند.  این ها چالش هایی بنیادین و چند وجهی بوده که در تمامی کشورها تا حدودی وجود دارند. این مقادیر بی عدالتی در لایه های مختلف نظام سلامت مشکلات عمده ای را برای بخش قابل توجه ای از جمعیت ایجاد می کنند و بعضا پیامدهای جبران ناپذیری برای مردم و حتی دولت های خواهند داشت

برای اینکه این چالش ها و مشکلات را بشناسیم در قدم اول باید وجود آنها را تایید کرده، جوانب مختلفشان را سنجیده و عوامل ایجادشان در سطوح گوناگون را در مناظق، نظام ها، گروه های مختلف جمعیتی (مانند فقیر و غنی، با سواد و بی سواد، زن و مرد، پیر و جوان و…) و در نهایت در سطح ملی و کشوری شناسایی کنیم. تنها در صورتی می توان برای مشکلی به دنبال راه حل بود که درک کامل و درستی از آن داشته باشیم

در این مورد، مانند تمامی مشکلات و چالش های دیگر، اولین قدم برای درک بهتر تحقیق و پژوهش است. برای دست یابی به این هدف است که دولت جمهوری اسلامی ایران و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اقدام به تاسیس مرکزی تحقیقاتی زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران کردند

این مرکز، مرکز تحقیقات عدالت در سلامت بود و برای تحقق این هدف ایجاد شد؛ برای انجام پژوهش های متمرکز در حوضه ی عدالت در نظام سلامت ایران، شناسایی عوامل ایجاد کننده ی این چالش ها و همچنین ارگان ها، افراد و گروهای جمعیتی که در معرض و درگیر این مشکلات هستند؛ و در نهایت، تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده، استخراج اطلاعات کاربردی و شبکه سازی میان پژوهشگران، سیاست گذاران، متخصصین و ارائه دهنگان خدمات سلامت تا بتوانیم راه حلی عملی و کارا برای این مشکلات یافته و در جهت آینده ای بهتر و عادلانه تر قدم برداریم

سعی ما بر آن است تا مرکز تحقیقات عدالت در سلامت، طی پنج سال آینده به عنوان مرکزی پویا، پیشرو و نو آور در ارتقا سطح سلامت جامعه از طریق بهبود شاخص های عدالت در سلامت، در سطح ملی و بین المللی مطرح گردد؛ و با اجرای پروژه های بنیادی و کاربردی، عضویت در طرح ها و انجمن های بین المللی، همکاری در سازمان جهانی بهداشت و افزایش رتبه و امتیاز عملکرد مرکز بتواند موضوعات ارتقاء سلامت و عدالت در سلامت را به عنوان اولویت همه سازمان ها و مراکز دولتی و غیردولتی مطرح نماید و به عنوان “پژوهشکده عدالت در سلامت” دست یابد

بهره‌ مندی و دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشتی درمانی و توزیع بهینه آنها از اهمیت به سزایی در نظام‌های سلامت برخوردار است. در جمهوری اسلامی ایران نیز مقوله عدالت در سلامت همواره مد نظر بوده و نابرابری‌های موجود در وضعیت سلامت مردم یکی از مهم‌ ترین دغدغه‌های سیاست‌گذاران نظام‌های سلامت است. همچنین نیاز به عدالت و اهمیت مساله کلیدی تامین سلامت مورد اشاره در قوانین و اسناد بالادستی، بیش از پیش نیاز به توجه به نابرابری‌های سلامت مشخص می‌شود. با این وجود، اندازه‌ گیری نابرابری سلامت در طول زمان و در سراسر کشورها به عنوان یک مساله مطرح است. مرکز تحقیقات عدالت در سلامت در همین جهت و با هدف سنجش نابرابری های سلامت ایجاد شده است

دکتر علیرضا اولیایی منش